Na przełomie XIX i XX stulecia w polskich ośrodkach naukowych pod zaborami we Lwowie, Krakowie i w Warszawie działały grupy matematyków o rozmaitych zainteresowaniach. Utworzyły się tzw. ,,Szkoły matematyczne”: warszawska, lwowska i krakowska.

Stanisław Zaremba i Kazimierz Żorawski współtworzyli tzw. Krakowską Szkołę Matematyczną, do której należeli też profesorowie Franciszek Leja, Władysław Ślebodziński i Tadeusz Ważewski.

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie stał się centrum analizy klasycznej, równań różniczkowych i funkcji analitycznych.

Władysław Ślebodziński, pisząc w Rocznikach Polskiego Towarzystwa Matematycznego (1958) o wkładzie Stanisława Zaremby i Kazimierza Żorawskiego w rozwój polskiej matematyki, stwierdza:

Twórca teorii grup ciągłych, znakomity matematyk norweski, Sophus Lie, wykładający w Lipsku, omawiając prace poświęcone grupom przekształceń, pisze: ,,Spośród lipskich dysertacji wymienimy nadto piękną pracę Żorawskiego o niezmiennikach gięcia... Żorawski z wielką zręcznością wykonał trudne i skomplikowane obliczenia, potrzebne do rozwiązania zagadnienia...”

Wybitny matematyk niemiecki Feliks Klein w swojej książce na temat rozwoju matematyki w XIX stuleciu wymienia spośród matematyków polskich tylko jedno nazwisko – Kazimierza Żorawskiego.

Kazimierz Żorawski zajmował się bardzo trudną dziedziną matematyki – niezmiennikami ciągłych grup przekształceń, które znalazły zastosowania do innych dziedzin matematyki, przede wszystkim do równań różniczkowych i geometrii, a także w fizyce.

Praca naukowa w życiu Kazimierza Żorawskiego

Kazimierz Żorawski urodził się w Szczuczynie, w powiecie ciechanowskim, 22 czerwca 1866 roku. W roku 1884 ukończył gimnazjum klasyczne w Warszawie, a w latach od 1884 do 1888 studiował nauki matematyczne na Uniwersytecie Warszawskim. Stopień kandydata nauk matematycznych uzyskał w roku 1889, przedstawiając rozprawę z zakresu astronomii, opartą na własnych, 10-miesięcznych obserwacjach w Warszawskim Obserwatorium Astronomicznym.

Następne lata to studia w Lipsku nad teorią grup przekształceń i mechaniką analityczną, oraz w Getyndze nad teorią funkcji i teorią równań różniczkowych. W roku 1891 otrzymuje w Lipsku stopień doktora filozofii za rozprawę z zakresu zastosowań teorii grup przekształceń do geometrii różniczkowej. W roku 1892 habilituje się na docenta matematyki w Szkole Politechnicznej we Lwowie, gdzie wykłada różne przedmioty z zakresu matematyki, a od roku 1893 zostaje też asystentem przy katedrze mechaniki.

W roku 1893 uzyskuje veniam docendi w zakresie matematyki na Uniwersytecie Jagiellońskim. W roku 1895 wyjeżdża do Berlina dla studiów w zakresie geodezji wyższej, skąd wraca wkrótce do kraju, mianowany od 1 maja 1895 r. profesorem nadzwyczajnym, a od r. 1898 profesorem zwyczajnym matematyki na UJ. Przy szczupłej wówczas kadrze profesorskiej wykłada rozmaite działy, zarówno z analizy, jak i z geometrii.

W roku 1900 zostaje wybrany członkiem korespondentem Akademii Umiejętności w Krakowie. Na semestr zimowy 1901-1902 otrzymuje subwencję rządową na dalsze studia w Lipsku i Paryżu. W następnych latach wykłada na UJ geometrię analityczną i syntetyczną, geometrię różniczkową, formalne teorie równań różniczkowych zwyczajnych i cząstkowych, teorię form i teorię grup przekształceń.

W latach 1905-1906 jest dziekanem wydziału filozofii. W roku 1910 zostaje członkiem korespondentem Królewskiego Czeskiego Towarzystwa Nauk w Pradze. Od roku 1911 prowadzi, jako przewodniczący, sprawy Komitetu Naukowego Funduszu im. Dr. Władysława Kretkowskiego, a od roku 1913 bierze udział w działalności Komitetu Organizacyjnego Akademii Górniczej w Krakowie. W roku 1916 zostaje wybrany czynnym członkiem Akademii Umiejętności w Krakowie. Na lata 1917-18 zostaje Rektorem Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Kazimierz Żorawski jako rektor UJ

W roku 1919 przenosi się do Warszawy, jest mianowany profesorem zwyczajnym matematyki na Politechnice Warszawskiej i prowadzi jednocześnie wykłady na Uniwersytecie Warszawskim z zakresu zastosowań analizy do geometrii. W tym samym roku zostaje członkiem Polskiego Towarzystwa Matematycznego.

Od roku 1920 jest członkiem rzeczywistym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego oraz członkiem czynnym Akademii Nauk Technicznych w Warszawie. W latach 1920-21 podejmuje się funkcji dyrektora Departamentu Nauki i Szkół Wyższych w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.

W roku 1926 jako profesor zwyczajny matematyki przechodzi z Politechniki na Uniwersytet Warszawski. W roku 1935 przechodzi na emeryturę po 46 latach pracy profesorskiej. Równocześnie zostaje mianowany honorowym profesorem na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym UW.

W latach 1926-1931 obejmuje stanowisko prezesa Towarzystwa Naukowego Warszawskiego i przyczynia się do odrestaurowania siedziby Towarzystwa w Pałacu Staszica.

W uznaniu zasług dla TNW wybity został medal pamiątkowy z jego podobizną.

Odbitka z Rocznika Towarzystwa Naukowego Warszawskiego ze sprawozdaniem z uroczystości wręczenia medalu profesorowi Kazimierzowi Żorawskiemu.

W roku 1929 wybrano go członkiem korespondentem Towarzystwa Geograficznego w Limie, w Peru.

Prace naukowe^* profesora Kazimierza Żorawskiego w liczbie ok. 70 odnoszą się głównie do geometrii analitycznej, geometrii różniczkowej, teorii grup przekształceń, teorii równań różniczkowych, kinematyki ośrodków ciągłych, geometrii z dziedziny urojonej oraz niektórych innych działów matematyki.

W ostatnich latach przed wojną i w czasie okupacji profesor Żorawski pracował nad dalszymi tomami geometrii analitycznej, których treścią miały być głównie własności rzutowe tworów płaskich pierwszego i drugiego stopnia oraz własności różniczkowe ciągłych tworów płaskich w dziedzinach rzeczywistej i urojonej. Prace te były już w dwóch trzecich wykończone, kiedy wybuchło Powstanie Warszwskie. Profesor Żorawski zostaje wypędzony do Pruszkowa wraz z dziesiątkami tysięcy warszawiaków, a jego mieszkanie wraz z całym mieniem i dorobkiem naukowym ostatnich lat życia – spalone.

Zwolniony z obozu w Pruszkowie dzięki interwencji PCK znajduje wraz z grupą innych uczonych schronienie u Radziwiłłów w Nieborowie. Po wejściu na okupowane tereny Polski Armii Czerwonej wraca do zniszczonej Warszawy i na pewien czas zamieszkuje u córki, Leokadii z Żorawskich Paprockiej, a potem – w przydzielonym mu przez Ministerstwo Oświaty pokoiku z kuchnią w Domu Akademickim przy Pl. Narutowicza. Odtwarza tam 2/3 swoich ostatnich prac (2650 stron rękopisu).

W roku 1952 został mianowany członkiem tytularnym Polskiej Akademii Nauk. Był też odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta i Złotym Krzyżem Zasługi.

Zmarł 23 stycznia 1953 roku.

Po śmierci Kazimierza Żorawskiego znaczenie jego działalności dla rozwoju polskiej matematyki tak ocenili inni uczeni – cytuję telegram, przesłany wtedy jego rodzinie:

,,...PRZESYŁAMY WYRAZY NAJGŁĘBSZEGO WSPÓŁCZUCIA RODZINIE PROFESORA KAZIMIERZA ŻORAWSKIEGO, KTÓRY PIERWSZY ZE WSPÓŁCZESNYCH SOBIE UCZONYCH WPROWADZIŁ IMIĘ POLSKI DO HISTORII MATEMATYKI ŚWIATOWEJ
= BRONISŁAW KNASTER, EDWARD MARCZEWSKI, HUGO STEINHAUS, WŁADYSŁAW ŚLEBODZIŃSKI

Z kalendarium rodzinnego

Rodzicami Kazimierza Żorawskiego byli Juliusz Bronisław Wiktor (1833-1905) i Kazimiera z Kamieńskich, uczestniczka ruchu powstaniowego 63 roku, więziona przez władze rosyjskie, której ojciec zmarł jako więzień w Cytadeli Warszawskiej.

Juliusz nie mógł otrzymać odpowiedniego wykształcenia ze względu na utratę – z przyczyn polityczno-ekonomicznych – rodzinnego majątku Dunaj, kiedy był jeszcze młodym chłopcem. Nie przeszkodziło mu to jednak stać się później przodującym rolnikiem, którego wiedza promieniowała na cały region mazowiecki. Prowadzi rolniczą stację doświadczalną w Chojnowie. Staje się udziałowcem cukrowni Krasiniec. Kupuje majątek Szczuki, do którego, jako wzorowego gospodarstwa, przybywali – aby pogłębiać swą wiedzę – praktykanci i wykształceni rolnicy.

Rodzeństwo Kazimierza to bracia – Władysław, Juliusz i Stanisław oraz siostry Bronisława i Anna. Władysław staje się znanym działaczem w dziedzinie cukrownictwa, kończy specjalne studia cukrownicze w Berlinie. Stanisław – właściciel majątku Obrębiec w powiecie przasnyskim – w 1940 roku zostaje aresztowany przez Niemców i zamordowany w obozie Mauthausen-Gusen. Juliusz pozostał na gospodarstwie w Szczukach.

Kazimierz rozpoczął studia matematyczne w roku 1884 i matematyce poświęcił całe swoje życie.

Kazimierz Żorawski jako student

Wkrótce po rozpoczęciu studiów Kazimierz, późniejszy wybitny polski matematyk, spotyka na swej drodze Marię Skłodowską, wówczas młodą dziewczynę, późniejszą światowej sławy uczoną. Zawiązuje się pomiędzy nimi głębokie uczucie, jednak później ich drogi się rozchodzą. Kazimierz poślubił Leokadię Jewniewicz, utalentowaną pianistkę, córkę Hipolita Jewniewicza – siłą polskich losów rzuconego na obczyznę – profesora Instytutu Technologicznego w Petersburgu i Marii Moszczyńskiej. Hipolit Jewniewicz działał w zakresie matematyki stosowanej. Jedna z jego prac ,,Teorya Sprężystości” została wydana w Warszawie w roku 1910, już po śmierci autora.

Z małżeństwa Kazimierza i Leokadii było troje dzieci – Juliusz, Leokadia i Maria (matka autora eseju). Juliusz został znanym architektem, porównywanym do Corbusiera; po wojnie mianowany profesorem architektury na Politechnice Krakowskiej.

Pomiędzy rodzinami Żorawskich i Skłodowskich istniały też inne serdeczne związki. Bratanek Marii Skłodowskiej, Władysław Skłodowski, ożenił się z siostrzenicą Kazimierza, Marią Rykowską. Ich syn, Jacek Skłodowski, brał udział w Powstaniu Warszawskim w 1944 r. i zmarł po powstaniu wskutek odniesionych ran.

Stryj Kazimierza Żorawskiego, Jan Gwalbert Bonawentura Żorawski zapoczątkował w połowie XIX wieku francuską linię rodu Jordan-Żorawskich. Przed drugą wojną światową Kazimierz odwiedził we Francji, w Mâcon, swoich kuzynów - Elisabeth i Gastona Jordan-Żorawskiego.

Po wojnie odwiedziłem w Mâcon moich dalekich kuzynów, Huguette z Jordan-Żorawskich (córkę Elisabeth i Gastona) i jej męża, doktora Pierre Mariotte'a. Zawieźli mnie oni do Sancellemoz, by pokazać sanatorium, gdzie zmarła Maria Skłodowska-Curie, francuska uczona polskiego pochodzenia, dwukrotna noblistka.

Odwiedziłem też kryptę zasłużonych w paryskim Panteonie, gdzie spoczywają Maria i Piotr Curie.

Sit transit gloria mundi.

Niech więc nasza życzliwa pamięć im wszystkim zawsze towarzyszy.

W pracy przy niniejszym eseju służyli mi radą moi kuzyni, Wanda Garlicka-Paprocka oraz Jan Żórawski.

^* Prace K. Żorawskiego były cytowane w czasopismach naukowych polskich, francuskich, niemieckich, a także amerykańskich.

Wymienię tu przykładowo następujące prace, które były omawiane w czasopismach amerykańskich:

• C.A. Truesdell and R.C. Prim: Żorawski’s Kinematic Theorems, Naval Ordnance Laboratory Memorandum 9354, 1947
• R.C. Prim and C.A. Truesdell: A derivation of Żorawski’s criterion for permanent lines, Proc. Amer. Math. Soc. 1/1950.